Svilup

Duront il temps medieval era Sagogn il center d’ina gronda pleiv alla quala appartenevan era ils vitgs da Schluein, Laax, Castrisch, Sevgein, Riein e Pitasch. Il casti Fraissen (Aspermont) era entochen 1538 la sedia dall’adiministraziun episcopala en Surselva. En consequenza da midadas dalla structura economica e dalla situaziun da traffic el temps medieval tardiv ei il center sespustaus da Sagogn viers Glion.

La pumera cun meila, péra, zuescas, prema, tschereschas e nuschs devan la tempra al maletg dil vitg da Sagogn. Il vitg dubel consisteva ord duas parts independentas che creschan ensemen oz adina pli e pli fetg. Caracteristic ei era igl ur dil vitg situaus el sid dil vitg dadens ch’ei aunc oz pulitamein intacts. La midada fluctuonta dil territori da habitadis alla cuntrada cuntegn ils elements tipics per quella regiun: Stabiliments principals – edifecis laterals – cuort – prau.

Sortend dalla prosperitad turistica da Flem, Laax e Falera ha Sagogn fatg ina transformaziun impressiunonta duront ils davos decennis. Il boom da construcziun da habitaziuns secundaras suenter 1970 ha midau il vitg a moda persistenta. La pumera dils curtgins che circumdava il vitg stueva untgir pass per pass a casas novas cun letgs freids. Dapi il 2009 exista a Sagogn ina plazza da golf cun 18 ruosnas daferton ch’ei dat mo aunc dus beins purils. Las culturas da puma restontas vegnan per part buca cultivadas pli. Proximamein vegn la populaziun a votar davart la fusiun cullas vischnauncas da Laax e Schluein. Forsa il pass final dil vitg muntagnard alla destinaziun turistica?

Ils tscheins per affitar ina habitaziun ed ils prezis per acquistar terren da baghegiar ein explodi ils davos onns. Motivs ein denter auter la mala realisaziun dall’iniziativa encunter habitaziuns secundaras e la revisiun dalla lescha davart la planisaziun dil territori. Sil pli tard dapi la pandemia da Covid ston ils indigens concuorer pil spazi da viver scart cun ina clientella beinstonta dalla bassa.

Oz dumbra la cumpart da habitaziuns primaras a Sagogn mo 45.18%. Dallas 737 habitaziuns el vitg ein 404 habitaziuns secundaras che vegnan pil pli mo habitadas duront entgins gis egl onn. Il lungatg romontsch ei fermamein sut squetsch. Il diember dallas plidadr*as ei sesminuis da 94% (1920) sin 57% (2000). Il diember dalla populaziun ei s’augmentaus da 339 (1803) sin 736 (2020).

Il fomaz sin habitaziuns secundaras ei aunc gitg buc dustaus. Actualmein vegnan oriundas habitaziuns primaras ed era clavaus transformai en habitaziuns secundaras da luxus.

Nus lein far frunt a quei svilup!

Nus construin neginas habitaziuns secundaras.

Martin Bundi